Ο Πόνος της Επιστροφής

Δρ. Στέφανος Δ. Αβακιάν

Ο Δυτικός Πολιτισμός είναι ένα πλέγμα από ιδανικά και αξίες που περιέχονται σε ένα ευρύτερο όραμα για εξέλιξη και ευημερία. Ο βασικός κορμός βρίσκεται βαθιά στερεωμένος σε ‘αξίες’. Κοινό στόχο είχαν και έχουν τη συνολική πρόοδο και ευημερία της ανθρωπότητας.

Όμως, η αδυναμία αυτού του πολιτισμού να εκμαιεύσει τα ιδανικά που ισχυρίζεται πως αξίζουν ακόμη και τις μεγαλύτερες θυσίες αποκαλύπτει την πραγματική φύση μιας αδυσώπητης μάχης στην οποία διακυβεύεται η ίδια η ψυχή του ανθρώπου.

Ο δρόμος προς την ευημερία έχει φτάσει στο άδοξο σταυροδρόμι της ‘επιστροφής’ προς έναν διαφορετικό κόσμο που δεν μπορεί να εννοηθεί με την ανθρώπινη λογική.

Ο δρόμος της ‘επιστροφής’ είναι ο δρόμος προς την κατανόηση πως οι καταστάσεις μας ξεπερνάνε. Πως η δύναμη του λόγου παραμένει αδύναμη από μόνη της να υπερασπισθεί τη διάσταση της εφαρμογής και της υλοποίησης.

Ο δρόμος της επιστροφής περιέχει τη σταδιακή και σταθερή αναδιοργάνωση, όχι με βάση τις δικές μας προτιμήσεις, αλλά με βάση τη δριμύτητα των ίδιων των καταστάσεων.  

Σαν μία θεατρική παράσταση να έχει ολοκληρωθεί. H κυνική ‘πραγματικότητα’ που οι θεατές είναι να ζήσουν με την επιστροφή τους προς την ‘έξοδο’ εμφανίζει την άδοξη θέαση της παράστασης ως ‘ουτοπία’. Έγινε και όλοι την ξέχασαν. Ίσως μπόρεσε να διασκεδάσει για λίγο, αλλά, μετά δεν μπόρεσε να συντηρήσει αυτούς που συνέχισαν να την αναζητούν.

Ο δρόμος της επιστροφής είναι μία διαφορετική διαδρομή. Ξεπερνάει ακόμη και τα όρια της ίδιας της λογικής. Αντιτάσσεται στην ίδια την ιδέα της ευημερίας για την οποία ξεκίνησε. Για κάποιους αποδεικνύεται πως άδικα ισχυρίσθηκε πως παραμένει μία διαδρομή που δήθεν αξίζει την ‘κάθε φθορά’.

Η μεταφορική αλλά και κυριολεκτική επιστροφή την οποία βιώνουμε στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στα Βαλκάνια, δεν είναι τυχαία ούτε αλλοπρόσαλλη προς εμάς, ακόμα και αν φαίνεται έτσι. Μάλλον, είναι απαύγασμα μιας ευρύτερης αδυναμίας ζύμωσης που βρίσκεται χρόνια στη διαδικασία της παραγωγής χωρίς ποτέ να καρποφορήσει.

Αυτή είναι η ζύμωση που αφορά την ιδιαίτερη αγάπη για εκείνη την αφομοίωση που είναι δυνατή να φέρει την αλλαγή. Έχει το θάρρος και δεν κοιτάει μόνο το προσωπικό συμφέρον.

Οι φωνές της μάχης ή των ‘μαχών’ που ίσως να ακούγονται δυνατά σήμερα από τα ΜΜΕ εξελίσσονται στις απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη σαν να συνωστίζονται όλο και πιο κοντά μας. Φαίνεται πως είναι μακριά και ‘αλλού’ αλλά στην ουσία παραμένουν κοντά μας. Είναι μόλις δίπλα μας!

Σαν να υπάρχει ένα αόρατο χέρι που τις καλεί σε ένα κέλευσμα ώστε η αγάπη της δίωξης του ‘καλού’ να πρέπει να υπερισχύσει με κάθε κόστος.

Το μούδιασμα του Δυτικού πολιτισμού είναι η αντίδραση μιας προσωπικής και συλλογικής αδιαφορίας. Συγκεκριμένα είναι η προσωπική δυσκολία του καθημερινού πολίτη να αντιληφθεί αλλά και να νοιώσει την ένταση της δυστυχίας που έρχεται στο μέλλον.

Οι πρώιμοι ήχοι πολέμων στα πλαίσια της Ελλάδας με την γειτονική Τουρκία έρχονται να επισκιάσουν μια κοινωνία που η ευτυχία της ευημερίας, που έμελλε να ζήσει, τελικά θα παραμένει για πολύ ακόμα ένα μακρινό όνειρο. 

Ο λόγος για μια τέτοια απροσδόκητη εξέλιξη δεν είναι γιατί οι πολίτες  θέλουν την αυτοκαταστροφή τους. Είναι μία εξέλιξη που μπορεί να υπάρχει γιατί ωθείται προς αυτή την κατεύθυνση. Η δύναμη της ‘επιστροφής’ είναι πιο  ισχυρή από τη δύναμη της ‘προόδου’.

Δεν είναι καθόλου τυχαία η συγκυρία της συλλογικής αμηχανίας εκείνων των δυνάμεων να μονιάσουν. Να θέλουν να συγκαταλεχθούν σε ένα μέτωπο αντίστασης σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο,. Η διάβρωση που γίνεται είναι τόσο εφικτή σε όλα τα στρώματα της κοινωνίας. Παραμένει έντονη γιατί δεν υπάρχουν εμπόδια να την σταματήσουν. Ξεκινάει από πολύ ‘ψηλά’ και κατεβαίνει πολύ ‘χαμηλά’.

Ο αναγνωρισμένος ψυχολόγος Έριχ Φρομ αναφέρει με ευστοχία πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να απολαύσει για όλα εκείνα που αγωνίστηκε. Συγκεκριμένα αναφέρει πως το σπίλωμα της πνευματικής καθυστέρησης έχει φέρει στο σημείο την ανθρωπότητα ώστε να υποφέρει από υστερία!

Ο Φρομ αναφέρει πως η υστερία δεν είναι η ίδια με αυτή που εμφανίστηκε στον Μεσαίωνα αλλά ταιριάζει σε μία κατάσταση ‘σχιζοφρένειας’. Συγκεκριμένα αναφέρει πως είναι «μία ασθένεια που ταιριάζει στην σχιζοφρένεια, [γιατί] ο άνθρωπος έχει χάσει την επαφή του με εκείνη την εσωτερική πραγματικότητα. Η ‘σκέψη’ παραμένει διαχωρισμένη από την αντίδραση (Psychoanalysis and Religion, σελ.1). 

Η ελπίδα μιας ‘δήθεν’ ευημερίας στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως, είναι γεγονός που στηρίζεται σε πολιτικά διαγγέλματα και οικονομικές αναλύσεις. Συγκεκριμένα, η διαμόρφωση της κοινής γνώμης για το αν υπάρχει ‘βελτίωση’ στην κοινωνία βασίζεται κατά κόρον σε οικονομικές προγνώσεις. Εξάλλου, αυτά είναι τα ριζώματα επάνω στα οποία ο ανθός του πολιτισμού και της δήθεν ευημερίας προόδευσε. Έτσι, η προσωπική ευτυχία στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο γίνεται αντιληπτή μόνο όταν ποσοτικοποιείται και στατικοποιείται.

Όμως, μία τέτοια έντονη προοπτική είναι λανθασμένη. Αντικαθιστά εκείνες τις βαθύτερες δομές που απαρτίζουν την έννοια της ανθρώπινης ύπαρξη και την υποσκιάζουν με τον χειρότερο τρόπο. Έτσι, οι διάφορες διακυμάνσεις με τον τρόπο που παρουσιάζονται στην κοινή γνώμη παραμένουν μόνο ένα μικρό σκέλος μίας μεγαλύτερης καταιγίδας που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή για το εύρος της. Αυτή είναι η καταιγίδα που δεν την νοιάζει για το τι νομίζουμε ‘εμείς’ αλλά νοιάζεται για την ταχύτητα της δικής ‘της’ φοράς.

Η διαδικασία της προσωπικής αφύπνισης είναι μία δύσκολη διαδικασία. Είναι αρκετά τα στρώματα που θα πρέπει να ξεπεράσει κανείς για να βγει ‘έξω’ από τον εαυτό του και να δει την κοινωνία σαν να ένα ‘ενιαίο σώμα’. Οι πολιτικές εντάσεις, που εμφανίζονται μπροστά μας αυτή τη χρονική στιγμή και απέναντι σε μία στρατηγική κυριαρχίας ενάντια στην πατρίδας μας, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία ορμητική δύναμη που δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή για το πραγματικό της σθένος.

Η Τουρκία δεν είναι μία χώρα που θέλει να υπερασπισθεί τα εδαφικά της δήθεν δικαιώματα. Θέλει να αποδείξει μία συγκεκριμένη και απλή ιδέα, δηλαδή, πως:

η πραγματική αδυναμία ενός πολιτισμού να υπερασπισθεί τις υποσχέσεις για πρόοδο ποτέ δεν μπόρεσαν να γίνουν πράξη όπως δήθεν παρουσιάζονταν.

Δυστυχώς ο δρόμος της ‘επιστροφής’ είναι ο δρόμος της αποσύνθεσης του πολιτισμού μας. Περιέχει την περίπτωση της ολοκληρωτικής αποκερμάτωσης.

Μέσα σε αυτή την αγανάκτηση και απελπισία κάπου φοβισμένη, η ελπίδα της αφύπνισης, υπάρχει.  Άραγε, θα μπορέσει να αναστήσει ένα διαφορετικό πάθος για ευημερία που δεν βασίζεται μόνο σε αυτά που ‘έχει’ κανείς αλλά και σε αυτό που ‘είναι’;