31 Δεκεμβρίου 2020

“Δεν θα έχεις τίποτα και θα είσαι χαρούμενος”

Γράφει ο Στέφανος Δ. Αβακιάν

Είναι δύσκολο να μην παρατηρήσει κανείς το ενδιαφέρον με το οποίο το όραμα μίας μεταγενέστερης κοινωνίας παρουσιάζεται με τόσο έντονα χρώματα από τον Σύνδεσμο Παγκόσμιας Οικονομίας (World Economic Forum).

Ο στόχος του συνδέσμου είναι να ‘ενημερώσει’, να ‘προετοιμάσει’, να ‘εκπαιδεύσει’ την παγκόσμια κοινότητα για τις μεγάλες αλλαγές που πρόκειται  να λάβουν χώρα στο μέλλον.

Οι αλλαγές εμπεριέχουν τη ριζική ανασυγκρότηση του κοινωνικού γίγνεσθαι. Είναι ένα όραμα που ‘προσκαλεί’ αλλά και ‘προκαλεί’ τους πολίτες προς μία συνολική και καθολική αναγέννηση ως χώρας και κουλτούρας.

Αυτό το όραμα παρουσιάζεται ως μία ιδεολογία που προέρχεται από τα σπάργανα της σημερινής διαλυμένης κοινωνίας.

Ενάντια στον όλεθρο που έχει σημειωθεί, προσκαλεί τους πολίτες αμυδρά να εμπιστευτούν την δυναμικότητα του. Είναι όραμα ‘πλασμένο’ μέσα από υπάρχουσες διεργασίες μίας πληγωμένης παγκόσμιας κοινωνίας, που αναζητεί με πόθο την χαμένη ελπίδα!

Η αλήθεια είναι πως δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει τα πολλά οφέλη που γίνονται εφικτά μέσα από την τεχνολογία.

Η χρήστη του ίντερνετ, τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, οι ηλεκτρονικές αγορές, τα φιλικά προς το περιβάλλον μέσα μεταφοράς που μειώνουν την ρύπανση με ανακυκλώσιμες πηγές ενέργειας, κλπ, είναι μόλις μερικά επιτεύγματα που έχουν δημιουργήσει σημαντικά οφέλη που όλοι μας απολαμβάνουμε.

Όμως, οι πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες που απαιτούνται για την εύφορη αποδοχή και υλοποίηση αυτών των τεχνολογικών επιτευγμάτων δεν παραμένουν στάσιμες αλλά εξελίσσονται. Συγκριμένα, οι τεχνολογίες μεταμορφώνονται μέσα από την πληθωρικότητα της γνώσης αλλά παράλληλα θέλουν και να μεταμορφώνουν! Θέλουν να μεταμορφώνουν σε βαθμό που η παραδοσιακή έννοια της συμμετοχής στο κοινωνικό σύνολο αλλάζει την ίδια της την δομή.  

Σε ένα από τα πρόσφατα διαφημιστικά σποτάκια, που δημοσιεύτηκαν, ο Σύνδεσμος Παγκόσμιας Οικονομίας κάνει αναφορά στην ‘ευτυχία’ αλλά και στην απουσία της προσωπικής περιουσίας. Συγκεκριμένα, η πρώτη μόλις εικόνα που εμφανίζεται περιέχει το πραγματικά μυστηριακό μήνυμα: ‘Δεν θα έχεις τίποτα και θα είσαι χαρούμενος’.

Ας αναρωτηθούμε λοιπόν τα παρακάτω ερωτήματα

 Γιατί κάποιος να μην έχει ‘τίποτα’ και να είναι ‘χαρούμενος’; Έχει βρει μήπως εκείνη την υπέρτατη εσωτερική γαλήνη;

• Ποια είναι η βάση επάνω στην οποία στηρίζεται η ισοπέδωση της ανθρώπινης περιουσίας για την οποία κάποιος αγωνίσθηκε;

Η απουσία της προσωπικής περιουσίας με βάση τα οφέλη της κοινωνίας δεν είναι καινούργια ιδέα. Αντίθετα, είναι βασική αρχή στην οποία ακραίες ιδεολογικές αντιλήψεις στηρίχθηκαν στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας.

Στην ακραία τους μορφή η εφαρμογή τέτοιων ιδεολογιών αγνόησε την ιδιαιτερότητα του ανθρώπου.

Θέλησαν  να δημιουργήσουν έναν διαφορετικό κόσμο με βάση το ‘κοινό όφελος.’ Έτσι, οι προσωπικοί αγώνες έπρεπε να διευθετηθούν με βάση συγκεκριμένες δομές που μία ανώτερη εξουσία θα αποφάσιζε γι’ αυτούς χωρίς τη συμμετοχή τους.

Η παρουσίαση ενός τέτοιου οράματος, όπως γνωστοποιείται από τον Παγκόσμιο Σύνδεσμο Οικονομίας, θα πρέπει να μας κάνει να προβληματιστούμε σοβαρά για όλα εκείνα που φαίνονται να έρχονται στον δρόμο μας.

Σε αυτό το ανερχόμενο καινούργιο πλαίσιο, που ανατρέπει προηγούμενες συμπεριφορές, η συσσώρευση της τεχνολογίας δεν γίνεται μόνο μέσο ‘βελτιστοποίησης’ αλλά και συνάμα μέσο διαμόρφωσης καινούργιων δομών που θα έχουν καταλυτική επιρροή για τον άνθρωπο. 

Αυτή η ηγετική φορά που στόχο έχει την επαναστατική αλλαγή υποθάλπει τη δημιουργία ενός διαφορετικού αφηγήματος που τώρα γίνεται μόλις μερικώς αντιληπτό.

Η δύναμη της τεχνολογίας δεν υπάρχει απλά στα οφέλη αλλά και στο σύστημα που την στηρίζει και στην οποία ο άνθρωπος θα πρέπει να συμμορφωθεί γιατί διαφορετικά δεν θα μπορέσει να έχει μία ομαλή συνέχεια στην ζωή του.

Για παράδειγμα, η αντικατάσταση του ανθρώπινου δυναμικού μέσα από την τεχνολογία φαίνεται πως σε μεγάλο βαθμό θα αντικατασταθεί με την ρομποτική και την νανοτεχνολογία.  Η τεχνολογία δεν γίνεται απλά καθοδηγήσιμη από τους ανθρώπους αλλά μάλιστα έχει τη δύναμη να καθοδηγεί τον άνθρωπο. Η τεχνολογία δεν εξελίσσεται αλλά εξελίσσει τις ανθρώπινες συμπεριφορές με βάση τα δικά της κριτήρια.

Αν το σύνολο της ζωής μας καθοδηγούταν από τις εξελίξεις της τεχνολογίας τότε ίσως σταδιακά η δυσκολία της αλλαγής να γινόταν μία διαχειρίσιμη διαδικασία προσαρμογής.

Όμως, το πλαίσιο που εμφανίζεται μπροστά μας είναι ένα καινούργιο όραμα για ανασυγκρότηση που δεν περιορίζεται μόνο στην τεχνολογία! Μάλλον διεισδύει πολύ βαθύτερα σε ζωτικές δομές που έχουν να κάνουν με το νόημα και την αξία της ζωής του ανθρώπου.

Η ροπή της τεχνολογίας μπορεί να φαίνεται πως είναι ανεξάρτητη ως προς την καταγωγή και τον προορισμό της. Όμως, δεν μπορεί παρά να σμιλεύεται συνεχώς στα στρώματα εκείνων των ισχυρών διενέξεων που θέλουν και μπορούν να αποφασίζουν για την ακριβή εξέλιξη της πορεία της.

Αυτό σημαίνει πως η αντικατάσταση συνήθων  πρακτικών μέσω της τεχνολογίας μετουσιώνει μία Νέα Εποχή για το ‘πως’ η κοινωνία θα μπορούσε να λειτουργεί διαφορετικά ώστε να βελτιστοποιείται στη σύσταση και οργάνωση της. Συγκεκριμένα, πως θα μπορούσε να γίνεται όλο και περισσότερο παραγωγική.

Αυτή η αυξανόμενη ανάγκη δεν είναι τόσο ‘αφελής’. Μετουσιώνει στο πέρασμα της συμπεριφορές που εκδηλώνονται ‘σήμερα’ αλλά και συμπεριφορές που θα πρέπει να εκδηλωθούν στο ‘μέλλον’. Χωρίς να υπάρχει αυτή η προσαρμογή η μετεξέλιξη αυτής της δεν μπορεί να ωριμάσει και να υλοποιηθεί.

Αν και το συγκεκριμένο βίντεο που αναφέρεται στη συγκεκριμένη ιδέα αποσύρθηκε εξαιτίας της ευρύτερης ανησυχίας και υποψίας που προκάλεσε, το βιβλίο του Κλάους Σουάμπ (Klaus Schwab) ‘Επανεκκίνηση’ παρουσιάζει αμυδρά όλα αυτά που θα μπορούσαν να αναδιαμορφώσουν τη σημερινή κοινωνία σε ένα μεταγενέστερο και συνάμα  ‘εξελικτικό’ στάδιο.

Αν και τα οφέλη της υπηρεσίας της τεχνολογίας είναι αρκετά, υπάρχει ωστόσο επίμονα ένα είδος ανταγωνισμού για τη μετεξέλιξη της ίδιας συμπεριφοράς του ατόμου που δεν είναι κατανοητή από τον απλό πολίτη.

Η τεχνολογία δεν επιτρέπει μόνο την αλλαγή αλλά και μετουσιώνει μία καταλυτική νέα δομή που αφορά την ίδια σημασία της συμμετοχής του ατόμου στα ‘κοινά’. Συγκεκριμένα, όχι μόνο ‘ανταγωνίζεται’ αλλά και ‘αντιπαλεύεται’ παλαιότερες πρακτικές.

Προς το παρόν, η ‘καθοδηγητική’ συμβολή της τεχνολογίας δεν παρουσιάζεται όταν την χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας.Όμως, παίρνει σώμα και οστά όταν η πληροφορία συγκεντρώνεται σαν μία ενιαία μάζα.

Οι αρνητικές συνέπειες εμφανίζονται ιδιαίτερα όταν η ενημέρωση χειραγωγείται. Δηλαδή, όταν η πληροφορία και η γνώση γίνονται εκμεταλλεύσιμα στοιχεία τότε η συμπεριφορά της τεχνολογίας πραγματικά εμφανίζει τους κυνόδοντές της.

Είναι μεγάλος ο αγώνας που απαιτείται σήμερα με όλα αυτά που συμβαίνουν από όλους εκείνους που θα ήθελαν να θεωρούν τους εαυτούς τους ‘ευσυνείδητους’.

Αν κάποιοι νομίσουν πως θα είναι ευτυχισμένοι αν δεν έχουν ‘τίποτα’ τότε ας κοιτάξουν πίσω στην ιστορία και θα καταλάβουν τις επιπτώσεις σημαντικών αποφάσεων που δημιούργησαν ριζικές τομές στην ανθρωπότητα. Ξεκίνησαν με μεγάλη όρεξη προς την διεκπεραίωση ενός μεγάλου οράματος. Θέλησαν να βελτιώσουν ριζικά το κοινωνικό σύνολο βάζοντας σταθερές γραμμές που δεν θα μπορούσαν να κλονιστούν με καμία δύναμη.

 Όμως αυτοί οι ίδιοι που εμπιστεύτηκαν τους εαυτούς τους σε μία τέτοια ανάπτυξη και εξέλιξη τελικά αγνόησαν πως θα ερχόταν η μεγάλη στιγμή που δεν θα μπορούσαν να χαλιναγωγήσουν εκείνες τις πανίσχυρες επιθυμίες που συνοδεύονταν με την άσκηση της πολιτικής, κοινωνικής αλλά και τεχνολογικής εξουσίας.

Ο στόχος αυτής της εξουσίας, αν και ξεκίνησε προς την κατεύθυνση της ‘βελτίωσης’, τελικά έχασε τον δρόμο της στα πλοκάμια της ολοκληρωτικής ‘εκμετάλλευσης’.

Δεν υπάρχουν σχόλια: