Ανταλλάγματα… Μέρος Α

Δρ. Στέφανος Δ. Αβακιάν
Σε αυτό το πρόσφατο φαινόμενο της πανδημίας, η ένταση του παραλογισμού εμφανίζεται με μεγάλη ορμητική ισχύ. Μόνο ένας ‘αφελής’ και ένα ‘παιδί’ φαίνεται να έχουν τις απαραίτητες εκείνες ικανότητες να ξεχωρίσουν πότε μία συμπεριφορά γίνεται ‘παράλογη’.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επιβολή της ψυχαναγκαστικής συμπεριφοράς χρήσης μάσκας
ένεκεν της οποίας δημιουργούνται χειρότερα αποτελέσματα για την ανθρώπινη υγεία.
Η χρήσης της μάσκας σε συγκεκριμένους χώρους αλλά και συνάμα η απόλυτη ελευθερία σε
καλοκαιρινές χρυσαφένιες αμμουδιές της παραλίας της Κατερίνης καθώς φαίνεται πως
δημιουργούν «περιορισμούς» και «ελευθερίες» ανά περιόδους…. αλά καρτ!
Η αυστηρή εφαρμογή κανόνων «ορθής» συμπεριφοράς για το αν μπορεί κάποιος να καθίσει σε ένα
παγκάκι και για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ή να περπατήσει μία συγκεκριμένη απόσταση, το
μόνο που μπορούν να δημιουργήσουν είναι ένα ακόμη δυνατό σπρώξιμο προς την συνολική
παρακμή.
Το έναυσμα προς την απόκτησης μιας ενοχικής συνείδησης για όσους δεν έχουν κάνει το εμβόλιο
αλλά και η συντριβή της λογικής σκέψης για τα όρια της επιβολής έρχονται αντιμέτωπες με μία
ζωτική ανάγκη. Δηλαδή αυτή που πηγάζει από τα έγκατα της ψυχής του ανθρώπου ώστε να έχει
επιτέλους πρόσβαση σε ένα χειροπιαστό νόημα για το τι όλα αυτά σημαίνουν για την ζωή μας.
Ζούμε σε μία τραγελαφική θεατρική παράσταση που ξεπερνάει όλες τις αρχαίες τραγωδίες και
κωμωδίες μαζί.
 Η προσπάθεια να εξηγήσει κανείς την προέλευση και εξέλιξη αυτής της δυσανάλογης
συμπεριφοράς που καθορίζει ελευθερίες και περιορισμούς είναι τρομακτικά σημαντική για
όλους.
 Η απόφαση της πολιτείας να επιβάλει νόμους που αντιμάχονται μεταξύ τους είναι το
λιγότερο παράδοξη!
 Η προσπάθεια προσαρμογής πολιτών για συμμόρφωση σε διφορούμενους κανόνες
δημιουργούν μία αντιπαραθετική σχέση εξάρτησης.
Μόνο με την βοήθεια αξιόλογων στοχαστών θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε το πως παράγεται
αλλά και συντηρείται αυτή η διαδικασία στην κοινωνία μας.

Ζαν Μποντριγιάρ
Το έργο του Ζαν Μποντριγιάρ «Η Συμβολική Ανταλλαγή» και Θάνατος περιέχει μια αξιόλογη
προσπάθεια του Γάλλου στοχαστή να εξηγήσει πως το παράλογο παραδόξως εκλαϊκεύετε μέσα
στον χρόνο. Εκλαϊκεύεται σε τέτοιο βαθμό που τελικά από «παράλογο» μετασχηματίζεται σε
φυσιολογικό και αποδεκτό!
Ο Μποντριγιάρ αναφέρεται στην έννοια της συσχέτισης και ανταλλαγής μεταξύ ‘αξιών’ ξεκινώντας
από τις αντικειμενικές αξίες που προέρχονται από οικονομικά αγαθά και τα μεγέθη τους.

Ο Μποντριγιάρ αναφέρεται στη συναλλαγή μεταξύ αγαθών και χρήματος για να εξηγήσει την
σημασία της ‘ανταλλαγής’. Εξηγεί πως η ανάγκη της αγοροπωλησίας δημιουργεί μία συγκεκριμένη
σχέση αλληλεξάρτησης αλλά και συμβίωσης. Τα δύο μέλη πρέπει να αποδεχτούν τα οφέλη για
αυτά που ‘ξοδεύουν’ σε σύγκριση με αυτά που ‘παίρνουν’.
Η αγοροπωλησία είναι μία διαδικασία ανταλλαγής χρήματος αλλά και αξιών. Τα καταναλωτικά
αγαθά αποκτούν την νομισματική αξία που υφίσταται όχι μόνο με βάση την ζήτηση τους αλλά και
με βάση την χρήση και εκτίμηση που οι καταναλωτές μεταφέρουν στις ποιότητες τους.
Έτσι, ένα πολυτελές αυτοκίνητο έχει μεγαλύτερο οικονομικό κόστος κατά την αγορά του επειδή
περιέχει συγκεκριμένες ποιότητες που «άλλα» αυτοκίνητα δεν περιέχουν.
Το άτομο που αποκτά το υπερπολυτελές αυτοκίνητο έχει την δυνατότητα να σχετιστεί με τις
ανώτερες τεχνολογικές ιδιότητες του αυτοκινήτου.
Με την σειρά τους αυτές οι ιδιότητες προάγουν μία συγκεκριμένη αξία που το ξεχωρίζει ‘αυτό’ το
αυτοκίνητο από τα άλλα.
Η χρηματική συναλλαγή περιέχει μόνο μία πτυχή για την απόκτηση του αυτοκινήτου.
Η επιθυμία για το τι άλλο περιέχεται στην σφαίρα του πολυτελούς έχει επίσης διαστάσεις.
Η αίσθηση της οικονομική ευημερίας ή της κοινωνικής κατάκτησης λειτουργεί και ως μέσο
σύγκρισης με όλους τους άλλους που δεν έχουν τα ίδια προνόμιά.
Για τον Μποντριγιάρ, αυτός ο απεριόριστος αριθμός ανταλλαγμάτων που περιέχονται στις
αγοροπωλησίες και εξετάζονται στην οικονομική συναλλαγή, περιέχονται και στον συμβολισμό των
αξιών. Αυτές οι αξίες δημιουργούν μία κατάσταση ανταλλαγών και αφορούν την ανθρώπινη
συμπεριφορά και τους κανόνες.
Επομένως, η περίπτωση ενός ατόμου που τυχαίνει να στερείται κοινωνικής καταξίωσης αλλά
συνάμα έχει την δυνατότητα να έρχεται σε επικοινωνία με κάποιον που έχει κατακτήσει την φήμη
και τον πλούτο δημιουργούν την δυνατότητα ενός άμεσου συσχετισμού ανταλλαγής. Δηλαδή,
δημιουργούν την εντύπωση πως η συσχέτιση με κάποιον που είναι πολιτικός και έχει δημόσια
φήμη θα δώσει την εντύπωση για τις επαφές που έχει και με άτομα που έχουν άκρες. Αυτή η
συσχέτιση προάγει μία αίσθηση ισορροπίας στον ψυχισμό του ανθρώπου. Δηλαδή εκείνα τα
στοιχεία ως λιγότερο οικονομικά ευκατάστατος θα ήθελε να έχει αλλά δεν έχε. !
Επομένως, η ανάγκη προσωπικής προβολής και συσχέτισης με άτομα που έχουν «αποκτήσει
πολλά» στην ζωή τους συχνά γίνεται στόχος προσωπικής επιδίωξης από αυτά τα άτομα που δεν
έχουν τα ίδια προνόμια.
Έτσι, η επικοινωνία και γνωριμία μαζί τους συνδέεται με την φήμη ως μία ανώτερη και επιθυμητή
αξία. Γίνεται και βάναυσα ελκυστική για το πως διαμορφώνουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Για τον Μποτριγιάρντ η πραγματική μηχανή που κρατάει αυτή την διαδικασία σε συνεχή λειτουργία
είναι ο ατελείωτος κύκλος των συσχετισμών των ανταλλαγών. Συγκεκριμένα, οι συσχετισμοί για το
τι πρέπει να ‘δώσω’ για να ‘πάρω’ περιέχονται στην διάσταση του ‘πραγματικού’ αλλά και του
‘φανταστικού’!
Ένας πολίτης μπορεί να αισθάνεται ‘περισσότερο’ ή ‘λιγότερο’ ευτυχισμένος για όλα αυτά που έχει
κατακτήσει με βάση την συσχέτιση του/της με συγκεκριμένες αξίες που ήδη περιέχονται στις
οικονομικές αξίες (π.χ. συνολικό πλούτο).

Αυτή η συνεχή πάλη μεταξύ επιθυμητών καταστάσεων στην ζωή του ανθρώπου παραμένει
αδίστακτη. Είναι μία ψυχολογική διαδικασία που δεν κουράζεται να μετασχηματίζεται. Αντίθετα,
σαν φλόγα δυναμώνει όσο οι άνθρωποι την διεκδικούν για δική τους.
Αν και αυτή η ανάλυση συσχετισμών που περιγράφονται σε αυτό το άρθρο για τον – αναγνώστη -
φαίνεται πολύπλοκη ή ακόμα και ‘ανιαρή’ ως διαδικασία εξήγησης του παραλόγου, το παράδοξο
βρίσκεται στο πως παίρνει ‘αίμα και οστά’ όταν την τοποθετούμε απέναντι στις ‘φρόνιμες
συμπεριφορές’ που επιβάλλονται από την πολιτεία με στόχο να «προστατέψουν» τον απλό πολίτη.