ΑΠΟΚΡΙΑΤΙΚΑ ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

  Δράμα Αποκριάτικα Εθιμα Δήμου Καλαμπακίου
Κουρμπάνι:
Το έθιμο έχει αρχαίες καταβολές και σημαίνει θυσία. Το έχουν φέρει πρόσφυγες που ήρθαν το 1992 από το Κρυόνερο της Ανατολικής Θράκης. Τελείται στης 18 Ιανουαρίου την ημέρα της γιορτής του Αγίου Αθανασίου. Αρχικά συγκροτείται με την επιμέλεια του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου, επιτροπή κουρμπανιού. Οι «κουρμπαντζήδες» συγκεντρώνουν από τους κατοίκους προσφορές σε σιτάρι, καλαμπόκι ή χρήματα. Με τις προσφορές αυτές, αγοράζονται τα ζώα (αγελάδες) που θα χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή του «κουρμπανιού». Σήμερα με την αύξηση του πληθυσμού του Καλαμπακίου ένα ζώο δεν είναι αρκετό, για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται τρία ή και περισσότερα.
Την παραμονή του πανηγυριού τοποθετούνται στο προαύλιο της εκκλησίας καζάνια, τα οποία χρησιμοποιούνται για την παρασκευή του «κουρμπανιού». Ετοιμάζεται το πλιγούρι. Ξημερώματα της 18ης Ιανουαρίου, τα κρέατα, αφού ευλογηθούν από τον ιερέα, τοποθετούνται στα καζάνια για να βράσουν. Μόλις το κρέας βράσει, κα αμέσως μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας, οι «κουρμπαντζήδες» μαζί με τους εθελοντές του Συλλόγου κερνούν από αυτό όλο τον κόσμο που συμμετέχει στο πανηγύρι. Στο ζωμό του κρέατος προστίθεται σπασμένο σιτάρι, το λεγόμενο πλιγούρι. Όταν βράσει και αυτό, το «κουρμπάνι» είναι έτοιμο.
Αργά το μεσημέρι αφού έχει ολοκληρωθεί η παρασκευή του «κουρμπανιού», χτυπούν οι καμπάνες, οι οποίες καλούν τον κόσμο να έρθει στο προαύλιο της εκκλησίας, για τη διανομή του.
Μετά τη διανομή του, οι «κουρμπαντζήδες», μαζί με όλους τους προσκεκλημένους, ξεκινούν το χορό από το προαύλιο της εκκλησίας και τον οδηγούν στην πλατεία, όπου και τον συνεχίζουν με τη συνοδεία νταουλιών και ζουρνάδων.
pass2greece.gr/culture
Πρόκειται για αποκριάτικο δρώμενο με έντονες Διονυσιακές καταβολές κατά την τέλεση του οποίου οι κάτοικοι επιζητούσαν την ευγονία της γης από την οποία ήταν πλήρως εξαρτημένοι καθότι η κύρια ασχολία τους ήταν η γεωργία. Αναβιώνει κάθε χρόνο μία βδομάδα πριν την Καθαρά Δευτέρα.
Το πρωί της Δευτέρας στο Καλαμπάκι, συγκεντρώνονται 20 έως 30 παλικάρια που εκείνο τον καιρό ήταν ανύπαντροι και διάλεγαν μεταξύ τους έναν ο οποίος θα ήταν ο «καλόγερος». Στη συνέχεια τον έντυναν με δέρματα ζώων (προβιές) και στη μέση του είχε περασμένα κουδούνια προβάτων. Το πρόσωπο του το έβαφε με στάχτη και στο κεφάλι φορούσε μια κουκούλα από δέρμα ζώου. Στα χέρια του κρατούσε δύο ξύλα, τα ντουκμάκια, απαραίτητα για τη «δράση» του καλόγερου! Οι συνοδοί του ήταν ντυμένοι με τα ποτούρια, Θρακιώτικη ενδυμασία του Κρυονερίου. Στην παρέα υπήρχε πάντα και ένας μεταμφιεσμένος σε τσιγγάνα.
Η εύθυμη συντροφιά δημιουργώντας πολύ θόρυβο, περιφερόταν σε όλα τα σπίτια του χωριού με τη συνοδεία μιας γκάιντας. Όταν έμπαιναν στην αυλή του σπιτιού, προκειμένου να δημιουργήσουν περισσότερη φασαρία και να γίνει η παρουσία τους αντιληπτή, χτυπούσαν το κάρο που βρισκόταν εκεί με τα ξύλα που έφεραν στα χέρια τους. Όταν έβγαινε ο νοικοκύρης του σπιτιού έξω του έλεγαν πως το κάρο του θέλει διόρθωμα κα τον «απειλούσαν» πως για να μην του προξενήσουν μεγαλύτερη ζημιά έπρεπε να τους πληρώσει ακριβά! Συγχρόνως τον έσπρωχναν και τον περιέπαιζαν προκειμένου να τους δώσει μεγαλύτερο «μπαξίσι». Οι νοικοκυραίοι τους έδιναν, συνήθως, χρήματα και αυγά. Παράλληλα, κερνούσαν τον καλόγερο και τη συντροφιά του διάφορους μεζέδες με τσίπουρο ή ούζο.
Αφού περνούσαν απ’ όλα τα σπίτια του χωριού, το απόγευμα κατέληγαν στην πλατεία όπου συγκεντρώνονταν όλοι οι κάτοικοι προκειμένου να κάνουν το έθιμο της σποράς. Εκεί η συντροφιά του καλόγερου επέλεγε έναν κάτοικο του χωριού, τον καλύτερο νοικοκύρη, και τον έχριζε βασιλιά. Ταυτόχρονα, κατέφθανε ένα ξύλινο άροτρο στο οποίο οι μεταμφιεσμένοι έπαιρναν τη θέση των βοδιών και ο βασιλιάς κρατώντας το αλέτρι κι ένα ξύλινο κοντάρι τους κέντριζε για να «οργώσουν» τη γη. Με αυτόν τον τρόπο έσερναν το αλέτρι στην πλατεία, κάνοντας τρεις περιφορές. Μετά το εικονικό όργωμα, ο βασιλιάς έπαιρνε έναν τενεκέ με σιτάρι και καλαμπόκι που είχε αναμειχθεί με στάχτη κι έσπερνε το υποτιθέμενο οργωμένο χωράφι – πετώντας και στους παρευρισκομένους – ενώ όσοι παρακολουθούσαν, έχοντας τα χέρια λερωμένα από τις μουτζούρες της σόμπας, λερωνόταν μεταξύ τους. Κατά την διάρκεια της σποράς ο βασιλιάς φώναζε διάφορες τιμές για τα βασικά αγροτικά προϊόντα. Οι τιμές ήταν συνήθως πολύ υψηλές για τη χρονιά, εντός από την «τιμή» της ερωτικής συνεύρεσης που ήταν σκανδαλωδώς χαμηλή!
Αμέσως μετά τη σπορά έπαιρνε έναν τενεκέ με νερό για να ποτίσει το ξερό χωράφι. Τότε και μόνον τότε, οι κάτοικοι που παρακολουθούσαν είχαν το δικαίωμα να βρέξουν το βασιλιά και τον καλόγερο με κουβάδες νερό που εμφανίζονταν από το πουθενά μες το πλήθος. Οι βρεγμένοι είχαν, αυτοδίκαια, το δικαίωμα να κυνηγήσουν και να χτυπήσουν με τις βέργες που κρατούσαν αυτούς που τους κατέβρεξαν. Το δρώμενο τελείωνε με πειράγματα κέφι και χορό.
Μπουμπούνα:
Κάθε χρόνο το τελευταίο Σάββατο πριν την Καθαρά Δευτέρα αναβιώνει το έθιμο της Μπουμπούνας. Ένα έθιμο που οφείλει την προέλευση του στο ερχομό των προσφύγων από την Ανατολική Θράκη γύρω στο 1926. Το έθιμο έχει σαν σκοπό το καλωσόρισμα της Άνοιξης και την αρχή της σποράς της γης με ελπίδες για μια καλή σοδιά.

Το έθιμο έχει ως εξής: μέρες πριν το Σάββατο, οι κάτοικοι συλλέγουν και συγκεντρώνουν στην πλατεία του χωριού παλιά ξύλα, στρώματα από άχυρο, ψάθες και άχρηστα τσουβάλια. Το βράδυ του Σαββάτου βάζουν φωτιά σε αυτά τα υλικά και αρχίζει η μπουμπούνα. Στο έθιμο συμμετέχουν όλοι οι κάτοικοι αλλά κυρίως τα νέα παλικάρια που με τα άλματα πάνω από τη φωτιά προσπαθούν να εντυπωσιάσουν τις κοπέλες του χωριού. Μετά από τα άλματα ακολουθούν κυρίως Θρακιώτικοι χοροί γύρω από την φωτιά από τα χορευτικά συγκροτήματα του Πολιτιστικού Συλλόγου Φτελιάς αλλά και από πλήθος κόσμου. Ακολουθεί προσφορά σε όλους Θρακιώτικου λουκάνικου και κόκκινου κρασιού από τον πολιτιστικό σύλλογο Φτελιάς.
Υπεύθυνος Τουριστικής & Πολιτιστικής προβολής: Λουλούδης Δημήτριος
Τηλ. 25210 52727 Εσωτ.122, Φαξ.25210 51209

Χαλκιδική το έθιμο του Χάσκα

Το βράδυ της Αποκριάς οι άντρες επισκέπτονται τους γονείς, οι νύφες τα πεθερικά, τους κουμπάρους και τους άλλους συγγενείς, φιλώντας τους το χέρι, για να δείξουν σεβασμό και να ζητήσουν συγχώρεση, κατά το χριστιανικό έθιμο. Αργότερα όλα τα μέλη της οικογένειας συγκεντρώνονται γύρω από το τραπέζι και ο αρχηγός της οικογένειας κάνει το έθιμο του χάσκα. Κρεμάει δηλαδή σε έναν πλάστη ένα σκοινί, που στην απόληξή του έχει ένα βρασμένο αυγό. Το αυγό προσπαθεί κάθε μέλος της οικογένειας να το δαγκώσει, χωρίς να χρησιμοποιήσει τα χέρια του, προκαλώντας ο καθένας το γέλιο των άλλων.

ΚΑΣΤΟΡΙΑ, Απόκριες με τα "Ραγκουτσάρια"

Ονομαστά είναι τα "Ραγκουτσάρια" που αποτελούν αναβίωση των αρχαίων διονυσιακών τελετών. Μικροί και μεγάλοι σε "Μπουλούκια", συνοδευόμενοι από παραδοσιακά λαϊκά όργανα, με ποικίλες μεταμφιέσεις περιφέρονται στους δρόμους. Το καρναβάλι αποκορυφώνεται την Τρίτη μέρα, την Πατερίτσα, κατά την οποία παρελαύνουν όλα τα μπουλούκια χορεύοντας, σατιρίζοντας πρόσωπα και επίκαιρα γεγονότα με πηγαία εφευρετικότητα. Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές που ονομάζονται "μπουμπούνες". Η πρώτη φωτιά ανάβει στην κεντρική πλατεία και, σιγά σιγά, ανάβουν και άλλες σε όλες τις γειτονιές. Πρόκειται για ένα προχριστιανικό έθιμο που έχει τις ρίζες του στην πυρολατρεία. Γύρω από τις "μπουμπούνες" συγκεντρώνονται οι κάτοικοι στους οποίους προσφέρεται κρασί, ρακή, χαλβάς, ελιές και ψητό λουκάνικο. Το γλέντι διαρκεί μέχρι να σβήσει η φωτιά και να μείνουν τα κάρβουνα. Στην Καστοριά αναβιώνει άλλο ένα έθιμο, ο "χασκάρης". Κάποιος δένει στην άκρη ενός "κλώστη" (πλάστη) ένα αυγό και το γυρνά με ταχύτητα από στόμα σε στόμα. Εκείνος που θα καταφέρει να το αρπάξει είναι και ο νικητής.

Οι Φανοί - Κοζάνη
Οι "φανοί", οι μασκαράδες που περιφέρονται σε όλη την πόλη, οι λαϊκοί οργανοπαίκτες και οι μπάντες στους δρόμους, το κρασί, τα "κιχιά" και τα κεράσματα σε όλους, η έντονη σκωπτική διάθεση και η καθολική συμμετοχή στα δρώμενα, είναι τα χαρακτηριστικά των αποκριάτικων ημερών. Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για το έθιμο των μεταμφιεσμένων (ρογκατζιάρια) είναι του 1747, η ύπαρξή τους όμως πρέπει να τοποθετηθεί γύρω στα μέσα του 17ου αιώνα, παράλληλα με την πρώτη βιοτεχνική και

εμπορική ανάπτυξη της πόλης. Παλιότερα -στις γιορτές του δωδεκαημέρου- οι ομάδες των μεταμφιεσμένων ονομάζονταν "ρογκατζιάρια" με κυριότερη αμφίεση αυτή των κωδωνοφόρων. Αυτοί φορούσαν προσωπίδα με μορφή γοργόνας, ψάθινη πανοπλία, κρεμούσαν πάνω τους κουδούνια και κυπριά και κρατούσαν ένα δρεπάνι. Όταν δυο παρέες κωδωνοφόρων συναντιόνταν σε ένα στενό δρόμο, η μία θα έπρεπε να υποχωρήσει για να περάσει η άλλη. Όμως την υποχώρηση τη θεωρούσαν ταπεινωτική και γι' αυτό η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη. Αποτέλεσμα μιας τέτοιας σύγκρουσης ήταν γύρω στα 1860 να αλληλοσκοτωθούν δυο αδέλφια που δεν αναγνώρισε το ένα το άλλο. Από τότε οι τουρκικές αρχές απαγόρευσαν τις εκδηλώσεις, οι οποίες ξανάρχισαν μετά το 1890. Το αναβιωμένο έθιμο -οι απόκριες- με τα "καρναβάλια" είχαν μια ανανεωμένη μορφή, αποτελώντας ολόκληρες θεατρικές παραστάσεις με θέματα από την ιστορία, τη μυθολογία, τα ταξίδια, τη σύγχρονη ζωή. Το πιο χαρακτηριστικό θέμα της εποχής ήταν το "καρναβάλι της καμήλας". Το 1938 ο Δήμος Κοζάνης επισημοποίησε τις αποκριάτικες εκδηλώσεις, που διακόπηκαν με τον πόλεμο και ξανάρχισαν το 1950. Σήμερα, τις ημέρες του καρναβαλιού η Κοζάνη αποδεσμεύεται από τα καθημερινά προσχήματα και επαναφέρει το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα για να εκφραστεί αυθεντικότερα και να ξεφαντώσει διονυσιακά. Το μεσημέρι της μεγάλης αποκριάς γίνεται παρέλαση αρμάτων και μεταμφιεσμένων ομάδων που εκπροσωπούν την κάθε γειτονιά. Ακολουθεί βράβευση της πιο εντυπωσιακής συμμετοχής, από το Δήμο Κοζάνης, σε ειδική τελετή που γίνεται στο πάρκο του Αγίου Δημητρίου. Το βράδυ της μεγάλης αποκριάς σε κάθε γειτονιά ανάβουν οι "φανοί", μεγάλες φωτιές γύρω από τις οποίες χορεύουν και τραγουδούν μικροί και μεγάλοι. Το κρασί, τα "κιχιά", τα κεράσματα για όλους, αλλά κυρίως το ιδιαίτερα "καυτό" περιεχόμενο των τραγουδιών που λέγονται... "ξιανέντροπα" ή "νοικουκυρίσια", αποτελούν εγγύηση άμυνας στο τσουχτερό κρύο που επικρατεί εκείνη την εποχή.

Το έθιμο της «Mπούλας» και του «Γενίτσαρου» στη Nάουσα
Στη Nάουσα αναβιώνει το έθιμο της «Mπούλας» και του «Γενίτσαρου». Η ιστορία του παραδοσιακού χορευτικού συγκροτήματος αρχίζει το 1705. Την χρονιά εκείνη οι Ναουσαίοι τιμώντας τη μνήμη των παλικαριών που έπεσαν στον αγώνα εναντίον των Τούρκων, εμφανίστηκαν την αποκριά με τις στολές των αρματολών, με κέρινο πρόσωπο και θώρακα από χιλιάδες ασημένια νομίσματα. Οι στολές, η μουσική και οι χοροί είναι αυθεντικοί και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, χωρίς ξένη επίδραση. Οι χορευτικοί σύλλογοι και η φιλαρμονική της πόλης παίζουν και χορεύουν στους δρόμους και σε πολλά στέκια γλεντιού, όπου προσφέρονται δωρεάν ναουσιώτικο κρασί, μήλα και άλλα εδέσματα.

ΔΟι Φανοί - Κοζάνη
Στο Λιτόχωρο Πιερίας θα αναβιώσουν το βράδυ της Κυριακής έθιμα που έχουν σκοπό τον εξαγνισμό των κακών πνευμάτων και τον εξοβελισμό της κακοτυχίας. Αυτό επιτυγχάνει, σύμφωνα με το έθιμο, ο Χορός των βωμολόχων που περιδιαβάζει όλο το χωριό με πειράγματα για όλους τους περαστικούς. Ακολουθεί βέβαια ξέφρενο γλέντι. Στην Πολυκάρπη της Πέλλας θα αναβιώσει η Δίκη του Καδή. Οι κάτοικοι θα συγκεντρωθούν στην πλατεία για να δικάσουν τον αντιπρόσωπο της κακοκεφιάς και της κακής τύχης. Τελικά τον καταδικάζουν και καίνε το ομοίωμά του ανάμεσα σε χορούς και τραγούδια.

Μπαμπούγεροι - Καλή Βρύση Δράμας
Στην Καλή Βρύση οι "Μπαμπούγεροι" κρατάνε σακίδια με στάχτη. Όταν το κέφι ανάβει, σακίδια και περιεχόμενο εκτοξεύονται στους περαστικούς.

Η χάσκα στις Αμυγδαλιές Γρεβενών
Την Κυριακή της Τυρινής (την Μεγάλη Αποκριά) λίγο πριν ανάψει ο φανός, συνηθιζόταν και συνηθίζεται οι πιο νέοι σε ηλικία να επισκέπτονται τους μεγαλύτερους συγγενείς τους. Τους φιλούσαν το χέρι (με το αζημίωτο φυσικά, πάντα οι μεγαλύτεροι "κερνούσαν" τους νεότερους συγγενείς τους χρήματα όταν είχαν ή γλυκά και άλλα κεράσματα)και αλληλοσυγχωριούνταν ενόψει των Αποκριών. Αφού τρώγανε στο οικογενειακό τραπέζι, η βραδιά τελείωνε με την περίφημη παραδοσιακή "χάσκα". Στην άκρη μακριού σπάγκου στερεωμένου σε έναν κλώστη, έδεναν ένα σφιχτό-βρασμένο και καθαρισμένο αυγό. Αυτός που κρατούσε τον σπάγκο από τον κλώστη τον περιέφερε γύρω-γύρω μπροστά στα στόματα των συγκεντρωμένων, οι οποίοι προσπαθούσαν να αρπάξουν με τα δόντια το αυγό. Αυτό ήταν πολύ δύσκολο, γιατί συχνά η "χάσκα" δεν σταματούσε σε ένα σημείο και το αυγό τους ξέφευγε. Έτσι δημιουργούνταν μια ατμόσφαιρα γεμάτη με ευθυμία, γέλια και ξεφωνητά. Μετά, περίπου στις 9 το βράδυ ακολουθούσε το άναμμα του φανού. Ο κόσμος συγκεντρώνονταν γύρω από το φανό. Τα πειράγματα, οι αθυροστομίες, οι βωμολοχίες και τα υπονοούμενα κυριαρχούν στα τραγούδια και τους χορούς γύρω από τη φωτιά, απομεινάρια από τις αρχαίες Διονυσιακές γιορτές και Αριστοφανικές εκφράσεις. Τα τραγούδια τα τραγουδούσε ο πρωτοχορευτής και επαναλάμβαναν τα λόγια οι υπόλοιποι. . Οι πιο νέοι παίρνουν φόρα και επιχειρούν να πηδήσουν πάνω από τον φανό φωνάζοντας "ψύλλοι, ψύλλοι, ψύλλοι …..". Πολλοί τα καταφέρνουν, αλλά άλλοι όχι. Και τότε ακολουθούν γέλια και πειράγματα .Οι παλαιότεροι λένε πως αυτό γινόταν παλιά για να διώξουν τις ψείρες και τους ψύλλους που είχαν πάνω τους .Αλλά το πιο πιθανό είναι πως και αυτό είναι απομεινάρι αρχαίας λατρείας.

Tο Έθιμο Μωμόγεροι
Στις περιοχές της Μακεδονίας, Θράκης και Θεσσαλίας εμφανίζεται το έθιμο των μεταμφιέσεων, που φαίνεται πως έχει σχέση με τους καλικάντζαρους. Συγκεκριμένα, στα χωριά (Σιταγροί κ.ά.) όπου υπάρχουν πρόσφυγες του Πόντου, την παραμονή των Χριστουγέννων, εφτά άνδρες του χωριού γίνονται οι Μωμόγεροι: η αρκούδα, που συμβολίζει τη δύναμη, η γραία το παρελθόν, η νύφη το μέλλον, το άλογο την ανάπτυξη, ο γιατρός την υγεία, ο στρατιώτης την άμυνα, η κατσίκα το την τροφή και ο Άι Βασίλης είναι η νέα χρονιά που θα έρθει σε λίγες ημέρες. Οι μεταμφιεσμένοι γυρίζουν όλη την ημέρα στους δρόμους με τη συνοδεία ζουρνάδων και νταουλιών . - Οι επτά πρωταγωνιστές κάνουν μεταξύ τους διάφορα αστεία και από πίσω τους ακολουθεί όλο το χωριό. Ο κάθε μεταμφιεσμένος πλησιάζει ένα άτομο από το πλήθος και δεν το αφήνει ήσυχο, αν δεν προσφέρει κάτι. Αν δεν πληρώσει, τότε του αλείφει το πρόσωπο με "παστί καν" (ξινό γιαούρτι). Συχνά γίνεται και παραγγελία προς τον πρωταγωνιστή, δηλαδή τον πλήρωναν και του ζητούσαν να αλείψει με το ξινό γιαούρτι κάποιο συγκεκριμένο άτομο. Σήμερα ο σκοπός του εθίμου είναι ψυχαγωγικός, ενώ μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄50 ήταν ευετηρικός, δηλαδή ανήκε στις εθιμικές εκείνες παραστάσεις, που κατά κανόνα είχαν ένα μαγικό χαρακτήρα και αποσκοπούσαν σε μια εύφορη χρονιά. Στο Σοχό του νομού Θεσσαλονίκης εμφανίζονται οι Κουδουνοφόροι, κατάλοιπο της διονυσιακής λατρείας. Με τραγόμορφες στολές και κουδούνια σε όλο το σώμα τους, χορεύουν στους δρόμους και τις πλατείες. Πρόκειται για μια "αναίμακτη θυσία στους νεκρούς", ενώ οι εκδηλώσεις της Απόκριας κλείνουν με το έθιμο των μετανοιών. Οι μεγαλύτεροι δίνουν άφεση αμαρτιών στους μικρότερους που με πολύ σεβασμό επισκέπτονται τους μεγαλύτερους, τους φιλούν το χέρι και τους προσφέρουν ένα πορτοκάλι. Στη Νέα Χαλκηδόνα Θεσσαλονίκης, αναβιώνει το έθιμο του γιαουρτοπόλεμου, που έχει τις ρίζες του στη Μικρά Ασία. Στον Πολύγυρο Χαλκιδικής, οι εκδηλώσεις έχουν λαογραφικό χαρακτήρα. Κατά τη διάρκεια τους, προσφέρονται δωρεάν άφθονο ντόπιο ρακί και κρασί, λουκάνικα, παραδοσιακός χαλβάς και χωριάτικες πίτες, ενώ μουσικές συναυλίες, χορευτικά σχήματα, εκδηλώσεις ζωγραφικής, φωτογραφίας, αποκριάτικων στολών, χειροτεχνίας κ.α. δίνουν ένα διαφορετικό χρώμα στο καρναβάλι.

www.greekinsight.com
www.in.gr
Συλλογή Πληροφοριών: Αθηνά Καβακίδου