Υψηλή φεριτίνη: Τιμές, δίαιτα & θεραπεία

 

Τι σημαίνει η υπερβολικά υψηλή φεριτίνη;

Οι υψηλές τιμές φεριτίνης μπορεί να σημαίνουν υπερφόρτωση του οργανισμού σε σίδηρο. Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα, καθώς η φεριτίνη είναι ένας δείκτης που επηρεάζεται σημαντικά από καταστάσεις, όπως η χρόνια φλεγμονή, οι οξείες λοιμώξεις και άλλα.

Από τις καταστάσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε υπερφερριτιναιμία, ορισμένες μόνο συνοδεύονται από υπερφόρτωση του οργανισμού σε σίδηρο.

 Αίτια

Τα βασικότερα αίτια υψηλής φεριτίνης είναι τα εξής:

1. Αιμοχρωμάτωση – κληρονομική (γενετική) διαταραχή που χαρακτηρίζεται από υπερβολική συσσώρευση σιδήρου στο σώμα
2. Χρόνια φλεγμονή
3. Ρευματοειδής αρθρίτιδα
4. Υπερθυρεοειδισμός
5. Κακοήθειες (κυρίως αιματολογικές)
6. Λοίμωξη από ιό (π.χ. COVID-19)
7. Μεταγγίσεις αίματος (υπερφόρτωση του οργανισμού σε σίδηρο)
8. Υπερβολική διαιτητική πρόσληψη σιδήρου ή/και συμπληρωμάτων σιδήρου
9. Παχυσαρκία
10. Αλκοολισμός (ή καθημερινή κατανάλωση αλκοόλ)
11. Ηπατική νόσος (π.χ. ηπατίτιδα C)
12. Νεφρική ανεπάρκεια
13. Διαβήτης τύπου II
14. Μεταβολικό σύνδρομο
15. Σύνδρομο διέγερσης μακροφάγων
16. Νόσος του Wilson
17. Μη αποδοτική ερυθροποίηση
18. Βακτηριακές λοιμώξεις
19. Φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου

 Συμπτώματα

Αν και δεν είναι σίγουρο ότι ένα άτομο με υπερφερριτιναιμία θα εκδηλώσει συμπτώματα, τα πιο χαρακτηριστικά εξ’ αυτών αναφέρονται παρακάτω:

• Ανεξήγητη αδυναμία και κόπωση
• Πόνος στις αρθρώσεις ή/και στην κοιλιά
• Σεξουαλική δυσλειτουργία
• Σκούρο χρώμα δέρματος
• Ταχυπαλμία
• Καρδιακά προβλήματα (καρδιακή ανεπάρκεια)
• Σακχαρώδης διαβήτης
• Κίρρωση του ήπατος

 Υπάρχει θεραπεία για την αυξημένη φεριτίνη;

Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν διάφοροι τρόποι διαχείρισης της υπερφερριτιναιμίας. Η κατάλληλη για το κάθε άτομο μέθοδος εξαρτάται από το πόσο ψηλές είναι οι τιμές της φεριτίνης, από την αιτία που την προκαλεί (π.χ. αιμοχρωμάτωση), καθώς και από τη συνολική κατάσταση υγείας του ατόμου (π.χ. συννοσηρότητες, διατροφικές ελλείψεις κ.λπ.).

Εφόσον οι αιματολογικές εξετάσεις δείξουν πολύ υψηλά επίπεδα φεριτίνης, είναι απαραίτητη η επίσκεψη στον θεράποντα γιατρό.

Ορισμένες θεραπείες που μπορεί να προτείνει είναι οι παρακάτω:

1. Ειδική διατροφή (χαμηλή σε σίδηρο) και καθημερινή άσκηση
2. Φλεβοτομία ή φλεβοτομή (αφαίμαξη)
3. Χηλίωση (απομάκρυνση της περίσσειας σιδήρου μέσω φαρμάκων)

Ο συνδυασμός φυσικής δραστηριότητας (τουλάχιστον 1 ώρα περπάτημα ημερησίως) με μια διατροφή χαμηλή σε σίδηρο και σε ουσίες που προάγουν την απορρόφησή του, είναι μια πολύ καλή αρχή για να πέσουν οι τιμές της φεριτίνης. Ιδανικά, συστήνεται η σταδιακή αύξηση στην ένταση της άσκησης και να πραγματοποιείται προπόνηση με βάρη.

Εάν κάποιος ακολουθεί την παραπάνω μέθοδο για τη μείωση της φεριτίνης, θα πρέπει να συνεχίσει να ελέγχει τακτικά τα επίπεδά της, ώστε να γνωρίζει με ακρίβεια την πρόοδό του.

Εφόσον η διατροφή και η άσκηση δεν αρκούν, ο γιατρός μπορεί να προτείνει τη φλεβοτομία. Μέσω της απομάκρυνσης/εξαγωγής συγκεκριμένης ποσότητας αίματος μειώνονται τα επίπεδα του σιδήρου και της φεριτίνης. Η διαδικασία αυτή μπορεί να πραγματοποιηθεί 1 ή περισσότερες φορές, ανάλογα με τις ανάγκες.

 Δίαιτα για υψηλή φεριτίνη

Στα άτομα με υπερβολικά υψηλή φεριτίνη η διατροφή είναι ζωτικής σημασίας. Ιδιαίτερα όσον αφορά την αιμοχρωμάτωση, η δίαιτα αποτελεί βασικό θεραπευτικό μέτρο.

Συγκεκριμένα, στα άτομα με αιμοχρωμάτωση συστήνονται τα εξής:

1. Διατροφή χαμηλή σε σίδηρο
2. Διατροφή χαμηλή σε συστατικά που ενισχύουν την απορρόφησή του (π.χ. βιταμίνη C)
3. Διατροφή πλούσια σε ουσίες που εμποδίζουν την απορρόφησή του (π.χ. ασβέστιο, φυτικά οξέα)
4. Επαρκής κατανάλωση πρωτεϊνών (ειδικά αν πραγματοποιείται φλεβοτομία)
5. Αποφυγή κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών (πλήρης αποχή ή κατανάλωση κόκκινου κρασιού περιστασιακά και σε περιορισμένη ποσότητα)
6. Αποφυγή λήψης συμπληρωμάτων σιδήρου (Fe), βιταμίνης C και πολυβιταμινών

Ο πιο εύκολος τρόπος να μειωθεί η ημερήσια προσλαμβανόμενη ποσότητα σιδήρου είναι η αποφυγή των τροφών που αποτελούν πλούσιες πηγές του, όπως:

• Εντόσθια (π.χ. συκώτι)
• Κόκκινο κρέας (μοσχαρίσιο, κατσικίσιο, χοιρινό κ.τ.λ.)
• Κυνήγι (αγριογούρουνα, λαγοί, πέρδικες κ.λπ.)
• Παράγωγα κρέατος, όπως τα λουκάνικα
• Σπανάκι
• Θαλασσινά (οστρακοειδή όπως τα μύδια, τα στρείδια και οι αστακοί)
• Τρόφιμα που είναι εμπλουτισμένα με σίδηρο (δημητριακά, χυμοί κ.ά.)

Συστήνεται, επίσης, τα γεύματα να περιλαμβάνουν τροφές που εμποδίζουν την απορρόφηση του σιδήρου, λόγω ορισμένων συστατικών που περιέχουν. Στα συστατικά αυτά περιλαμβάνονται τα εξής:

• Φυτικά οξέα
• Ασβέστιο
• Πολυφαινόλες (π.χ. τανίνες)
• Οξαλικά

Τροφές και ροφήματα που περιέχουν ένα ή περισσότερα από τα παραπάνω είναι:

• Δημητριακά ολικής άλεσης (π.χ. πίτουρο βρώμης)
• Όσπρια
• Κόκκινο κρασί
• Καφές
• Γάλα
• Μαύρο τσάι
• Πράσινο τσάι
• Ξηροί καρποί και σπόροι

Αναφορικά με τα ποτά/ροφήματα, ιδανική θεωρείται η αποχή από το αλκοόλ (εναλλακτικά λίγο κόκκινο κρασί), ενώ θα πρέπει να καταναλώνονται μακριά από τα γεύματα οι χυμοί (πηγή βιταμίνης C). 

Φυσικά, δεν είναι επιθυμητός ο πλήρης αποκλεισμός των χυμών από τη διατροφή, καθώς αποτελούν πηγή πλήθους θρεπτικών συστατικών. Από την άλλη πλευρά, παράλληλα με τα γεύματα μπορούν να καταναλώνονται άφοβα το τσάι, ο καφές και το γάλα.

Στα άτομα που εφαρμόζεται φλεβοτομία επιτυγχάνεται μείωση του σιδήρου στον οργανισμό, αλλά παράλληλα υπάρχει σημαντική απώλεια πρωτεϊνών. Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντική σε αυτήν την περίπτωση η επαρκής διατροφική πρόσληψη πρωτεΐνης.

Ιδανικές επιλογές τροφών που είναι πλούσιες σε πρωτεΐνη, χωρίς όμως να περιέχουν πολύ υψηλές ποσότητες σιδήρου, είναι οι εξής:

• Όσπρια (π.χ. φασόλια)
• Προϊόντα σόγιας
• Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα
• Αυγά
• Πουλερικά (γαλοπούλα, κοτόπουλο) σε μέτρια ποσότητα
• Ψάρια (με λίγες εξαιρέσεις, όπως η παλαμίδα)

Φυσικά, θα πρέπει να δίνεται προσοχή και στις επιπλέον ανάγκες του κάθε ατόμου, όπως τυχόν ελλείψεις σε θρεπτικά συστατικά ή/και αυξημένες ή ιδιαίτερες απαιτήσεις λόγω κάποιας πάθησης. Σε κάθε περίπτωση, όμως, απαιτείται εξατομικευμένη διατροφή από διαιτολόγο και τακτικός επανέλεγχος των επιπέδων φεριτίνης.

Συχνά, είναι βοηθητική η λήψη διατροφικών συμπληρωμάτων, ειδικά εάν η αιτία δεν είναι η αιμοχρωμάτωση. Για παράδειγμα, υπάρχουν πολλά συμπληρώματα διατροφής που βοηθούν στη φλεγμονή, μία από τις πιθανές αιτίες υπερφερριτιναιμίας. Ακόμη, η υψηλή φεριτίνη έχει συσχετιστεί με την παχυσαρκία, την αντίσταση στην ινσουλίνη (IR) και το μεταβολικό σύνδρομο (MetS), καταστάσεις στις οποίες μπορούν να βοηθήσουν διατροφικά συμπληρώματα με εξειδικευμένη σύνθεση.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως η υψηλή φερριτίνη δεν αποτελεί τις περισσότερες φορές λόγο άμεσης ανησυχίας και τα επίπεδά της μπορούν να μειωθούν σταδιακά και χωρίς άγχος.