ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
Ούτως ή άλλως, η Ρωσία είναι σήμερα για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και δη από τον Φεβρουάριο του 2022, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο επίσημα διακεκηρυγμένος ‘‘εχθρός’’ της, άλλως το γεωπολιτικά ‘‘αντίπαλο δέος’’.
Λίγες μέρες μετά τη ρωσική εισβολή στα ουκρανικά εδάφη άλλωστε, στην περίφημη Διακήρυξη των Βερσαλλιών (10-11 Μαρτίου 2022, https://www.consilium.europa.eu/media/54773/20220311-versailles-declaration-en.pdf), οι ηγέτες της ΕΕ ‘‘βροντοφώναξαν’’ προς όλον τον Πλανήτη ότι η ρωσική επιθετικότητα, πέρα από το ότι αντίκειται στο διεθνές δίκαιο και στις αρχές του Χάρτη του ΟΗΕ, υπονομεύει την ευρωπαϊκή και παγκόσμια ασφάλεια και σταθερότητα (Russia’s unprovoked and unjustified military aggression against Ukraine grossly violates international law and the principles of the UN Charter and undermines European and global security and stability).Όσο όμως και αν αυτό (η έχθρα της ΕΕ απέναντι στη Ρωσία) θεωρείται πια δεδομένο και κοινότυπο (όντως, ‘‘δεν κομίζω γλαύκας εις Αθήνας’’ γράφοντας τα παραπάνω), έχει απόλυτη σημασία διότι αποτελεί τη ‘‘βαθύτερη ιστορική αιτία’’, το κοινό ‘‘βουλητικό εφαλτήριο’’ και το ευρωπαϊκό πολιτικό κίνητρο ως προς τη στρατηγική απόφαση σε επίπεδο ΕΕ να αποκτήσουν ‘‘βαρύ’’ στρατιωτικό εξοπλισμό τα κράτη της ΕΕ μέσα στα επόμενα χρόνια.
Μάλιστα, το σχέδιο ετοιμότητας ως το 2030 ‘‘ReArm Europe’’ που παρουσίασε η Κομισιόν τον Μάρτιο του 2025 προβλέπει τη μόχλευση συνολικά 800 δισ. ευρώ σε αμυντικές δαπάνες ενώ το πρόγραμμα SAFE (Security Action for Europe), μέρος του όλου άνω σχεδίου, αφορά ένα χρηματοδοτικό εργαλείο ύψους 150 δισ. ευρώ, τα οποία θα διατεθούν με τη μορφή χαμηλότοκων δανείων μακράς διάρκειας στα κράτη-μέλη που θέλουν και σκοπεύουν να επενδύσουν στην αμυντική βιομηχανική παραγωγή.
Το μέγα θέμα, ωστόσο, σε όλα τα παραπάνω είναι ότι με τον Κανονισμό (SAFE Regulation) που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο της ΕΕ στις 27 Μαΐου άνοιξε, με τις ‘‘ευλογίες’’ των Ευρωπαίων φυσικά, ο δρόμος για τη συμμετοχή της Τουρκίας, ως συν-κατασκευαστή των ευρωπαϊκών αμυντικών projects. Και συνεπακόλουθο, αναμενόμενο και εύλογο, ήταν να ‘‘υψωθούν’’ φωνές στην εγχώρια πολιτική σκηνή που μίλησαν αν όχι για ‘‘εθνική ήττα’’, τουλάχιστον για πλαδαρότητα και αναποτελεσματικότητα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής.
Η Κυβέρνηση υπεραμύνθηκε της στάσης της προβάλλοντας το επιχείρημα ότι η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να εμποδίσει καθ’ οιονδήποτε τρόπο την υιοθέτηση του Κανονισμού επειδή αυτός εγκρίθηκε με ειδική πλειοψηφία, χωρίς δηλαδή να απαιτείται ομοφωνία, οπότε και θα ‘‘μετρούσε’’ στην περίπτωση αυτή η διαφωνία της χώρας μας (https://www.skai.gr/news/politics/ta-150-dis-tou-safe-gia-eksoplismous-kai-o-doureios-ippos-tis-tourkias). Είναι, λοιπόν, αυτός ο ισχυρισμός μια ‘‘καλή δικαιολογία’’ για την αποτυχία της Ελλάδας να αποτρέψει την κυριαρχική – κακά τα ψέματα – παρουσία της Τουρκίας στην αμυντική αρχιτεκτονική, το στρατηγικό δόγμα και την πολεμική βιομηχανία της Ευρώπης; Ή αποτελεί, αντιθέτως, υπόρρητη παραδοχή του απισχνούμενου βεληνεκούς μας, ως χώρας, και ad hoc διπλωματική υπεκφυγή;
Για να απαντήσουμε με ορθολογιστικό τρόπο, προσωπικά θα σας πρότεινα να δούμε μια συγκεκριμένη διάσταση της εκπεφρασμένης στρατηγικής οπτικής της ΕΕ όσον αφορά την άμυνά της και το γεωπολιτικό της positioning. Η διάσταση αυτή έχει να κάνει με τον κεντρικό (mainstream) προϋποθετικό όρο αμυντικής συνεργασίας της ΕΕ με κράτη ή οργανισμούς ανά τον Πλανήτη, που δεν είναι άλλος από το να αποδέχονται στο έπακρο και άνευ επιφυλάξεων τα κράτη ή οι οργανισμοί που συνεργάζονται με την ΕΕ όχι μόνο τις στρατηγικές της επιδιώξεις αλλά και τις αξίες, τους θεωρητικούς πυλώνες της και την αντίληψή της για την παγκόσμια τάξη (like-minded countries or organizations).
Αυτή δε η διάσταση είναι σταθερά και διακριτώς εμπεριεχόμενη στα στρατηγικά κείμενα της ΕΕ που είναι οι ‘‘σχηματιστές’’ της παγκόσμιας συμπεριφοράς της και το ουσιώδες κριτήριο των αποφάσεων της. Πράγματι, στην ‘‘Στρατηγική Πυξίδα για την Ασφάλεια και την Άμυνα’’ (ίδετε ‘‘Α strategic compass for security and defence’’, March 21, 2022, βλ. https://www.eeas.europa.eu/sites/default/files/documents/strategic_compass_en3_web.pdf) δηλώνεται με στόμφο ότι στόχος της ΕΕ είναι να προωθήσει τη συνεργασία με δυνάμεις που ‘‘μοιράζονται’’ τις ίδιες αξίες και τα ίδια συμφέροντα (Boost cooperation with bilateral partners that share the same values and interests such as United States, Norway, Canada, UK and Japan) και όσον αφορά την Τουρκία δεν αποκλείεται η αμοιβαία επωφελής συνεργασία (With Turkey we will continue to cooperate in areas of common interest) αλλά τίθενται ως αδιαπραγμάτευτες οι προϋποθέσεις συνεργασίας, όπως αυτές αποτυπώθηκαν με κοινή δήλωση όλων των Ευρωπαίων ηγετών στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 25ης Μαρτίου του 2021 (We remain committed to developing a mutually beneficial partnership, but this requires equal commitment on Turkey’s side to advance on a path of cooperation, sustained de-escalation and to address EU concerns, in accordance with the statement of the members of the European Council of 25 March 2021.)
Στη συγκεκριμένη δήλωση (https://www.consilium.europa.eu/media/48976/250321-vtc-euco-statement-en.pdf) γίνεται λόγος για προϋποθέσεις συνεργασίας (conditionalities) εμπεριεχόμενες σε συμπεράσματα προηγούμενου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (established conditionalities set out in previous European Council conclusions, in order to further strengthen the recent more positive dynamic, the European Union is ready to engage with Turkey) και ειδικότερα αυτού της 24ης Ιουνίου του 2021. Στα συμπεράσματα αυτά (https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/06/25/european-council-conclusions-on-external-relations-24-june-2021/), λοιπόν, διαβάζει κάποιος ότι σύμφωνα με την ΕΕ η Τουρκία θα πρέπει από το να ακολουθήσει τα ψηφίσματα του ΟΗΕ για την Κύπρο και να προωθήσει τη λύση της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας στο νησί, σεβόμενη και το καθεστώς των Βαρωσίων, μέχρι ότι οφείλει να μετατραπεί σε κράτος δικαίου με προσήλωση στην κατοχύρωση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στη ‘‘Λευκή Βίβλο για την Ευρωπαϊκή Άμυνα’’ (White Paper for European Defence – Readiness 2030) γίνεται από τους Ευρωπαίους εσκεμμένη αναφορά στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου του 2024 (https://www.consilium.europa.eu/media/m5jlwe0p/euco-conclusions-20240417-18-en.pdf), σύμφωνα με τα οποία τονίζεται πάλι ότι προϋπόθεση συνεργασίας της ΕΕ με την Τουρκία είναι η εντός του πλαισίου του ΟΗΕ ολοκληρωμένη επίλυση του Κυπριακού (comprehensive settlement of the Cyprus problem) και ο απόλυτος σεβασμός από την Τουρκία του λεγόμενου ‘‘ευρωπαϊκού κεκτημένου’’ (acquis communautaire), δηλαδή όλης της πρωτογενούς και δευτερογενούς ευρωπαϊκής νομοθεσίας, της οποίας αδιαπραγμάτευτος ‘‘κορμός’’ είναι το κράτος δικαίου, το δημοκρατικό ιδεώδες και οι στοιχειώδεις ατομικές ελευθερίες.
Πριν δε λίγο καιρό, στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 6-3-2025 (https://www.consilium.europa.eu/media/tzkadtec/20250306-european-council-conclusions-en.pdf), αφού ‘‘επαναβεβαιώθηκε’’ από τους Ευρωπαίους ότι η ρωσική επιθετικότητα συνιστά ‘‘υπαρξιακή πρόκληση’’ για την ΕΕ (Russia’s war of aggression against Ukraine and its repercussions for European and global security in a changing environment constitute an existential challenge for the European Union), οι ηγέτες των κρατών-μελών της Ένωσης υπογράμμισαν εκ νέου τη… σημασία η ΕΕ να συνεργάζεται με ομόδοξους και ομοϊδεάτες εταίρους (The European Council underlines the importance of working together with like-minded non-EU partners).
Μετά όλα τα παραπάνω, πώς είναι δυνατόν η ΕΕ να εντάσσει στην αμυντική αρχιτεκτονική της την Τουρκία, μια χώρα που αγόρασε και ακόμα έχει στην κατοχή της τους ρωσικούς πυραύλους S-400, παρά τα μύρια όσα άκουσε (από παρακάλια μέχρι και… απειλές) από το ΝΑΤΟ και τους Ευρωπαίους, προκειμένου να τους ‘‘ξεφορτωθεί; Πώς μπορεί η Τουρκία να συμμετέχει στην ευρωπαϊκή πολεμική βιομηχανία όταν προέβαινε σε κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και γεωτρήσεις με τη Ρωσία στη Μαύρη Θάλασσα και διεξήγαγε κοινές περιπολίες σε συριακά εδάφη;
Πώς ‘‘νομιμοποιείται’’ η συνεργασία των Ευρωπαίων με την Τουρκία δεδομένου ότι μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία η Τουρκία, η οποία δεν επέβαλε απολύτως και δεν συμμετείχε σε καμία απολύτως κύρωση κατά της Ρωσίας, είναι (ίδετε https://energyandcleanair.org/march-2025-monthly-analysis-of-russian-fossil-fuel-exports-and-sanctions/) ο πρώτος παγκοσμίως(!) εισαγωγέας ρωσικών πετρελαιοειδών, ο τρίτος στον Κόσμο (μετά την Κίνα και την Ινδία) εισαγωγέας ρωσικού άνθρακα, ο τρίτος στην Οικουμένη εισαγωγέας ρωσικού φυσικού αερίου (μετά την ΕΕ – εδώ μειδιάστε όσο θέλετε - και την Κίνα), ο τέταρτος στον Κόσμο εισαγωγέας ρωσικού μαζούτ (μετά την Κίνα, την Ινδία και την ΕΕ) και ο πέμπτος παγκοσμίως εισαγωγέας ρωσικού LNG (μετά την ΕΕ- ναι την ΕΕ- την Κίνα, την Ιαπωνία και τη Ν. Κορέα);
Από την άλλη, πώς ενσωματώνεται η Τουρκία στη συμπαραγωγή ευρωπαϊκών αμυντικών εξοπλισμών όταν επισήμως διατηρεί, και δεν αναιρεί ούτε κάνει σπιθαμή πίσω σε αυτό, το ‘‘casus belli’’ κατά της Ελλάδας(;), ενός δηλαδή κράτους-μέλους της ΕΕ; Πώς θεωρείται ότι σέβεται το ευρωπαϊκό κεκτημένο και τα ψηφίσματα του ΟΗΕ όταν ετσιθελικά εμμένει στη λύση ‘‘δύο κρατών’’ στην Κύπρο; Και πώς είναι ακόλουθος των ευρωπαϊκών αξιών και υποστηρικτής του κράτους δικαίου η Τουρκία, για να είναι και στρατηγικός συνέταιρος στην ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, όταν μόνο για το 2025 εκκρεμούν εις βάρος της στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 21.602 υποθέσεις για παραβιάσεις θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων (δείτε την εικόνα της στο προκείμενο ζήτημα στη σελίδα https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/cp_turkey_eng και... φρίξτε ελεύθερα);
Μετά τα παραπάνω, επιτρέψτε και σε μένα να (σας) ρωτήσω πώς χαρακτηρίζεται αυτός (εννοώ την Ελλάδα υπό την παρούσα ηγεσία της) που όταν τέθηκε το ζήτημα της συμμετοχής της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE, ‘‘εποίησε τη νήσσα’’, έμεινε βουβός και άλαλος, προτιμώντας να μην ασχοληθεί σοβαρά με όλα τα ανωτέρω και κυρίως να μην φέρει, ουσιαστικά και με επιχειρήματα, τις αντιρρήσεις και ενστάσεις του για την τουρκική συμπερίληψη στον ευρωπαϊκό αμυντικό εξοπλιστικό σχεδιασμό, ‘‘κρυπτόμενος’’ με… σκυμμένο το κεφάλι πίσω από ισχυρισμούς σαν και τον παραπάνω εξεταζόμενο, ότι δηλαδή ο Κανονισμός SAFE θα ‘‘περνούσε’’, ούτως ή άλλως, με ‘‘ειδική πλειοψηφία’’; Χαρακτηρίζεται, απλώς, ως ‘‘ηττοπαθής’’ και διπλωματικά ‘‘ανύπαρκτος’’; Η ως ένα κράτος-μέλος για…γέλια και για κλάματα μαζί; Τι λέτε; Η απάντηση είναι όλη δική σας….
Περαιτέρω, ένα άλλο επιχείρημα ψέλλισε η κυβέρνηση. Μας είπε ότι η Ελλάδα ‘‘πέτυχε’’ να συμπεριληφθεί στο νομοθέτημα αναφορά στο άρθρο 212 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ), με βάση το οποίο απαιτείται ομοφωνία για κάθε διμερή συμφωνία της ΕΕ με τρίτη χώρα που προτίθεται να συμμετέχει στο πρόγραμμα SAFE.
Το παραπάνω όμως είναι, προφανώς, επιχείρημα για ‘‘λαϊκή κατανάλωση’’. Ο Κανονισμός δεν απαγορεύει φυσικά τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και ο Ερντογάν γνωρίζει ότι οι μεγάλες τουρκικές εταιρίες παραγωγής οπλικών συστημάτων που θα μπουν στο ‘‘παιχνίδι’’ της ευρωπαϊκής βιομηχανίας είναι ιδιωτικές (https://www.iletisim.gov.tr/english/haberler/detay/planning-all-steps-for-european-security-together-with-turkiye-will-be-in-our-mutual-interest“Considering our defense industry’s support for Ukraine and our private sector’s refusal to leave the country despite war circumstances, there can be no justification for Türkiye’s exclusion from EU’s defense procurements and reconstruction schemes).
Οι τουρκικές εταιρίες, λοιπόν, θα διεκδικήσουν συμμετοχή στα εξοπλιστικά προγράμματα της ΕΕ μέσω κοινοπρακτικών σχημάτων με εταιρίες άλλων ευρωπαϊκών χωρών, τα οποία σχήματα, όπως ήδη γράφτηκε και στον ελληνικό τύπο ακόμα, θα αποτελέσουν τον ‘‘δούρειο ίππο’’ για να ξεπεραστούν τα όποια ‘‘εμπόδια’’. Μαθαίνουμε δε κιόλας ότι τουρκικές εταιρίες του χώρου συμπράττουν, υπό θεμιτές νομικές μορφές, με αντίστοιχες ιταλικές και ισπανικές.
Αλλά τι να πούμε παραπάνω; Μήπως, αν η Ελλάδα ήθελε πραγματικά, και είχε και τα … ‘‘κότσια’’ βέβαια, να αποκόψει τη συμμετοχή της Τουρκίας στο ‘‘γίγνεσθαι’’ της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, δεν θα μπορούσε απλώς να υπερθεματίσει την αντίρρηση της Επιτροπής Νομικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (European Parliament’s Legal Affairs Committee -JURI-) επί της νομικής βάσης του Κανονισμού SAFE; Και έτσι να θέσει, με ισχυρή διπλωματική παρουσία, προσκόμματα, υποστατά και βάσιμα, στην υιοθέτηση αυτού του Κανονισμού; Τσιμουδιά από την πλευρά μας…. Και για το κείμενο της JURI (δείτε https://www.dirittoue.info/the-legal-boundaries-of-eu-defence-policy-juri-committee-challenges-commissions-approach/)…. Πώς είναι δυνατόν, άλλωστε, να έχουμε κι εμείς λόγο στις συμφωνίες κυρίως των ‘‘μεγάλων’’ της ΕΕ με τους Τούρκους;
Η ερμηνεία, ωστόσο, της ‘‘ελληνικής ήττας’’ στο προκείμενο ζήτημα, δεν απαιτεί δα, κατά τη γνώμη μου, και ‘‘χρησμό από το μαντείο των Δελφών’’. Από τη μια, η Τουρκία είναι μια μεγάλη περιφερειακή δύναμη, παράγων συν-διαμόρφωσης των περιφερειακών εξελίξεων και ‘‘υλοποιητής’’ επί του πεδίου περιφερειακών γεω-στρατηγημάτων, τον οποίο, με πολύ απλά λόγια (απλούστερα δεν γίνεται να το πει κάποιος), δεν ‘‘αντέχουν’’ οι Ευρωπαίοι, και γενικά οι Δυτικοί, να ‘‘χάσουν’’. Στις 2 Μαρτίου, στη συνάντηση των (βασικών) Ευρωπαίων ηγετών στο Λονδίνο με θέμα την ειρήνευση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, κλήθηκε, θυμίζω, ο Τούρκος ΥΠΕΞ Χακάν Φιντάν, και κανένας … ‘‘Γεραπετρίτης’’, ενώ οι παντελώς πρόσφατες ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών διεξήχθησαν στην Κωνσταντινούπολη, και όχι… κάτω από την Ακρόπολη. Εξάλλου, η Τουρκία, ας μην λησμονείται ότι είναι μεγάλη πια παραγωγική δύναμη παγκοσμίως στον τομέα της άμυνας. Μόνο το 2024, οι εξαγωγές της ανά τον Κόσμο σε πολεμικό υλικό ξεπέρασαν τα 7 δισεκατ. δολάρια (https://www.iiss.org/online-analysis/military-balance/2025/01/turkiyes-defence-industry-charts-a-course-for-european-growth/, At the end of 2024, the Secretariat of Defence Industries (SSB) – Turkiye’s procurement and defence-industrial strategy agency – announced that ‘defence and aerospace’ exports had reached USD7.15bn, a 29% increase over the previous year). Αρκεί δε να κάποιος να δει σε πίνακα (ίδετε παρακαλώ τον πίνακα στο τέλος του κειμένου) του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών σε ποια ευρωπαϊκά κράτη πωλεί η Τουρκία όπλα, τι όπλα και σε τι ποσότητες, και μόνο αν είναι… ολιγοφρενής δεν θα ….καταλάβει.
Από την άλλη, ειδικά υπό την παρούσα ηγεσία της, η Ελλάδα δεν θέλει (η δικαιολογία είναι ότι από τον Δεκέμβριο του 2023, με τη ‘‘Διακήρυξη των Αθηνών’’, είμαστε ‘‘φίλοι’’ με τους Τούρκους και ‘‘συμπλέουμε σε ήρεμα νερά’’) ή και δεν μπορεί να ‘‘ορθώσει ανάστημα’’ απέναντι σε έναν τέτοιο κομβικό γεωπολιτικό ‘‘παίκτη’’, όπως είναι η Τουρκία. Ίσως, και δυστυχώς, δεν απέχει από την πραγματικότητα να ομιλούμε για ‘‘φιλανδοποίηση’’ της πολιτικής μας έναντι των Τούρκων. Ούτε καλώδιο από την Κάσο και την Κάρπαθο μπορούμε να ‘‘περάσουμε’’, τη στιγμή που βάζουμε την υπογραφή μας για την καλωδιακή διασύνδεση Τουρκίας-Ιταλίας μέσω Χανίων (δείτε https://www.militaire.gr/diasyndesi-toyrkias-italias-me-ypothalassio-kalodio-optikon-inon-mikoys-4-000-km-meso-chanion-me-elliniki-ypografi/) και ενώ εμείς ούτε σε Χάρτη (του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού μας) δεν τολμούμε να ‘‘απεικονίσουμε’’ χωρικά ύδατα πάνω από τα 6 ν.μ. σε Αιγαίο και Ανατ. Μεσόγειο, οι Τούρκοι παρουσιάζουν χάρτες για τις περιοχές διάσωσης και έρευνας με το …μισό Αιγαίο δικό τους (δείτε https://www.skai.gr/news/world/i-tourkia-parousiazei-me-xartes-to-miso-aigaio-os-diki-tis-perioxi-ereynas-kai-diasosis)!
Δεν έχουμε, ως χώρα, Πρωθυπουργό ηγέτη και προφανώς ‘‘χωλαίνει’’ και η εξωτερική μας πολιτική. Σκεπτόμενος, λοιπόν, όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, αυτομάτως το μυαλό μου πήγε σε όσα είχε γράψει ο Ελευθέριος Βενιζέλος (*), και για τον λαό μας και για τον ηγέτη του, όταν είχε ανακοινώσει δια τηλεγραφήματος σε όλους τους Έλληνες το καλοκαίρι του 1920 την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών. Και κατέληξα με έναν ‘‘βαρύ αναστεναγμό’’…..
Κατερίνη, 6/6/2025
ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΟΥΓΚΟΥΡΕΛΑΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
LLM IN INTERNATIONAL COMMERCIAL LAW
LLM IN EUROPEAN LAW
Cer. LSE in Business, International
Relations and the political science
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου